Home | Snellius

Willebrord Snellius

in het Nederlands



Inleiding

Willebrord Snel van Royen (1580-1626) verdient meer bekendheid, ondanks deze gebreken, al opgesomd in de negentiende eeuw:
  Snellius mist als schrijver de onovertroffen klaarheid van Huygens, als rekenaar en uitgever de nauwkeurigheid en zorgvuldigheid van Ludolph van Ceulen; als waarnemer staat hij achter bij Tyge Brahe en Picard; de waarde der verrekijkers en logarithmen heeft hij niet ingezien; in zijn historisch overzicht had hij moeten wijzen op Gemma Frisius.
  (J. D. van der Plaats, 'Overzicht van de graadmetingen in Nederland', 1889.)
Snellius vertaalde het gigantische werk van Simon Stevin in het Latijn ('Hypomnemata' [<] voor 'Gedachtenissen', hij gebruikte graag Griekse woorden) en ook het indrukwekkende werk van Ludolph van Ceulen (met aanvullingen [>]). Hij was hoogleraar wiskunde te Leiden vanaf 1613; en hij vond de brekingswet voor lichtstralen [>].
Met driehoeksmeting was hij ook praktisch bezig, bij veel moeizame metingen. Zo kon hij de omtrek van de Aarde goed bepalen. Het vervolg van bovenstaand citaat is:
  Maar hij was de eerste, die de trigonometrische landmeetkunde in haren geheelen omvang op grooten schaal toepaste en dienstbaar maakte aan eene graadmeting. ...
De uitkomsten zijner triangulatie zijn zoo goed als men kon verwachten en bleven twee eeuwen lang onverbeterd. Groote fouten komen alleen in de poolshoogten en het azimut voor.
Dat de Aarde om de Zon draait wilde hij niet echt geloven. Hij erkent dat sommigen er anders over denken, maar de Aarde als centrum van de wereld is "eenvoudiger, en minder ingewikkeld voor het bewijzen van datgene waarop we ons richten".
  (Eratosthenes Batavus, p. 11. Zie: Rienk Vermij, Calvinist Copernicans, Amst. 2002, p. 41-45.)

Aardmeting

Het werk Eratosthenes Batavus, opgedragen aan de Staten-Generaal, bestaat uit twee boeken. Het eerste bevat een uitgebreid onderzoek (116 blz) van oude bepalingen van de omtrek van de Aarde.
Hoofdstuk 1, 'Door wie vroeger een meting van de aardomtrek is geprobeerd', begint met:
In het begin, toen het gehele menselijke geslacht één tuin bezat, en de omvang van het stukje grond niet zeer groot was, toen de hele wereld geteld werd in het gezin van één huisvader, gingen ze tevreden door het leven dankzij de grond die ze bewoonden, zonder eerzucht en weelde.
Al in dit hoofdstuk valt op hoe grondig Snellius te werk gaat, en hoevel bronnen hij kan aanhalen, niet alleen over Eratosthenes, maar vanaf de verspreiding van de mensheid na de toren van Babel (p. 2). Als eerste die de omtrek van de aarde wilde beschrijven wordt Anaximander genoemd (p.4). Alexander de Grote liet zijn afgelegde weg al afmeten door zijn 'bèmatisten' (p. 3). Dan komen Eratosthenes (ca. 200 v.C.) en Hipparchus aan bod (p. 5), in een citaat van Plinius, en vervolgens Ptolemaeus en Theon.

Dat Snellius de Griekse taal goed beheerste staat vast. Een voorbeeld hiervan lijkt te zijn het citaat uit Ptolemaeus op p. 91-92: hij gebruikte waarschijnlijk de Grieks-Latijnse uitgave van 1605, maar zijn Latijnse tekst verschilt duidelijk van die daar (gelijk met die in eerdere uitgaven); waarschijnlijk maakte hij een eigen vertaling.


In boek 2 beschrijft Snellius zeer uitvoerig de eigen metingen. Dit boek is opgedragen aan de jonge baronnen Erasmus en Casparus van Sterrenberg, die hem hebben geholpen bij deze lastige bezigheden, samen met hun gouverneur Johannes Philemon (zie over hem de noot op p. 176).

Een overzicht van de standplaatsen bij de metingen staat op p. 168, van Alkmaar tot Bergen op Zoom, en van Den Haag tot Utrecht en 's-Hertogenbosch:

Alkmaar tot Bergen op Zoom


Literatuur:

Liesbeth de Wreede, Willebrord Snellius (1580-1626), a Humanist Reshaping the Mathematical Sciences, Utr. 2007.
- p. 101: het Blaeu-kwadrant is waarschijnlijk van na 1617,
- p. 126: Snellius gebruikte voor deze metingen tussen torens een halve cirkel van 3½ voet (Eratosthenes Batavus, p. 177).

Nicolaas Dirk Haasbroek, 'Gemma Frisius, Tycho Brahe and Snellius and their triangulations', Delft, 1968, met:
- p. 22: foto met schaalverdeling,
- p. 67: kaart met meetplaatsen van Snellius,
- p. 112-3: 'resection problem', gedenkplaat te zien bij Wikipedia (achterwaartse insnijding; zie de Wreede, p. 128).

N. D. Haasbroek, 'Bij de herdenking van de meting van het eerste snelliuspunt in 1615', Tijdschrift voor Kadaster en Landmeetkunde, 1965 (p. 383-393), met verwijzingen naar:
- J. D. van der Plaats, 'Overzicht van de graadmetingen in Nederland', Ibidem 1889 (p. 3-42),
- N. D. Haasbroek, 'Bij de onthulling van een gedenkplaat', Ibidem 1960 (p. 339-343).
N. D. Haasbroek, 'Een analyse van Snellius' basisnetten in de omgeving van Leiden uit de jaren 1615 en 1622', Ibidem, 1966 (p. 49-73).

- Pieter van Musschenbroek, Dissertationes physicae et geometricae, Leiden 1729, p. 357-420, 'De magnitudine terrae'.

Video:

Hoe meet je de omtrek van de aarde? Deel van de NTR-serie 'Jekels jacht'.
kwadrant in de wei, bovenaanzicht
Video: 7.33.

Diederik Jekel gebruikte een kopie van het Blaeu-kwadrant, ontwerp Nicolàs de Hilster, fabricage mbo Horizon College (2024).
schaalverdeling
Video: 7.38.
- schaalverdeling in graden,
- verdeeld in zes maal 10 boogminuten,
- met schuine lijnen per minuut af te lezen.

Video 9.49,
Gemeten: 41.398 km (niet vanaf torens).
Snellius:  39.653 km, moet zijn: 40.075 km.



Home | Willebrord Snellius in het Nederlands (top)
Ad Davidse, 2025