Valbeweging , luitsnaren , cirkelbeweging , hydrostatische paradox
I, 1604 - 1619, Appendice II
Beeckman noemde in zijn aantekeningen van eind 1618 (in Breda) verscheidene malen de naam van Descartes (het eerst op p. 237). Deze maakte in dezelfde tijd aantekeningen, onder de titel Parnassus. Ze werden gevonden in Stockholm, na de dood van Descartes aldaar in 1650.
[ P. Borel geeft in zijn korte levensbeschrijving Vitae Renati Cartesii, summi philosophi compendium (Par. 1656) een lijst met nagelaten werken, met op p. 17 een boek van 1 jan. 1619 onder de titel van 'Parnassus over wiskundige beschouwingen': "Liber anni 1619. Kal. Ian. sub titulo parnassi de considerationibus Mathematicis." A. Baillet, La vie de monsieur Descartes (1691), I, p. 51: een opmerking over 'Parnassus'.]
ValbewegingEen steen, zei hij [<], daalt van A naar B in één uur; hij wordt aangetrokken door de Aarde met voortdurend dezelfde kracht, en verliest niets van die snelheid die er is ingeprent door de vorige aantrekking; wat namelijk in vacuüm beweegt, beweegt altijd, meende hij. Gevraagd wordt: in welke tijd zal hij een dergelijke afstand doorlopen. |
Ik heb de vraag opgelost. In de gelijkbenige driehoek stelt de ruimte ABC de beweging voor; de ongelijkmatigheid van de ruimte vanaf A tot de basis BC stelt de ongelijkmatigheid van de beweging voor. Dus AD wordt doorlopen in de tijd die door ADE wordt voorgesteld; en DB in de tijd die door DEBC wordt voorgesteld; waarbij op te merken is dat een kleinere ruimte een langzamer beweging voorstelt. Nu is AED het derde deel van DEBC; dus hij zal AD driemaal zo langzaam doorlopen als DB. Doch deze vraag kan anders gesteld worden, zodanig dat steeds de aantrekkende kracht van de Aarde gelijk is aan die welke er in het eerste moment was: er wordt een nieuwe voortgebracht, terwijl de vorige blijft. Dan wordt de vraag opgelost met een piramide*). Opdat ik nu van deze wetenschap de grondslagen leg, zal een overal gelijkmatige beweging met een lijn voorgesteld worden, of met een rechthoekig oppervlak, of met een parallelogram, of met een blok; wat toeneemt door één oorzaak, met een driehoek; door twee, met een piramide, zoals boven; door drie, met andere figuren.
Dit is op te lossen: laat deze lijn voorstellen de zwaarte van de steen in het eerste ogenblik, en de kromming van de lijnen AEG en CFH de ongelijkmatigheden van de beweging; vanaf het punt E, F, zal hij namelijk beginnen gelijkmatig te bewegen, omdat AEG alleen gekromd is van A tot E; van E tot G is de lijn recht. Evenzo, als een aangestoken fakkel in de lucht daalt, dat de grote lichtheid van het vuur ook iets van de zwaarte opheft, daar de hoeveelheid lichtheid bekend is. Evenzo, ook de belemmering van de zwaarte van de gehele fakkel en van de lucht, als gevraagd wordt op welk ogenblik hij het snelst daalt en op welk ogenblik hij niet daalt; waarbij ook bekend moet zijn, wat er van de fakkel op afzonderlijke momenten verbrand wordt. *) Als de kracht evenredig is met de tijd wordt de weg evenredig met de derde macht van de tijd. °) Vergilius Aen. IV, vs 175: "viresque acquirit eundo". |
En talloze andere vragen zijn er met de meetkundige en evenzeer de rekenkundige reeks. Bij dergelijke behoort de vraag over samengestelde interest. B.v. ik heb te leen ontvangen AB; na een tijd AC ben ik CD verschuldigd; na de tijd AE ben ik slechts EF verschuldigd, als BFD getrokken is als lijn van de verhoudingen. De lijn van de verhoudingen is in verband te brengen met de quadratrix [^]: de quadratrix ontstaat namelijk uit twee bewegingen die niet van elkaar afhangen, een cirkelvormige en een rechtlijnige.
Vergelijk het stuk van Descartes over de valbeweging in deel IV [>]. KettinglijnLuitsnarenCirkelbeweging |
Waaruit volgt dat iets weggegooid kan worden langs een cirkel op deze manier: aan het punt e hangt een gewicht a, en dit wordt vrij langs de cirkel abcd voortgedreven; omdat alle delen van het gewicht gelijk bewegen, daarom blijft het, als het touw ea breekt, langs een cirkel bewegen. Dit zal te onderzoeken zijn als het neervalt in water. IJs en waterNaaldenLuit stemmenMuziekinstrument gemaakt met wiskundige precisie.
Om een mandoline precies te tokkelen, volgens mijn muziekregels [<], moet men de ruimte van de zadel tot de kam verdelen in 192 gelijke delen voor de A; er 12 afhalen en de B erop doen, dan 18 voor de C, 2 voor de D, 16 voor de E, en 9 voor de F; vervolgens de snaren om de beurt stemmen op de kwint en op de kwart, zoals men gewoonlijk doet. De C en de D zullen dienen voor de veranderlijke re, en alle muziek zal dan gespeeld kunnen worden op deze mandoline, mits er geen onregelmatige kruistekens zijn voor snaren die niet bestemd zijn voor overgangen naar een ander hexachord. Plaatsbepaling
Verklaring van Leibniz, die een kopie had van Parnassus: Bucolia is het vertrekpunt, Egypte de Aardbol, de Nijlmonding weer het vertrekpunt, Pythius en Pythias zijn Zon en Maan, de dienaressen van Psyche de vaste sterren. Beeckman over de plaatsbepaling op zee: p. 33. |
Hydrostatische paradox |
Ik heb geantwoord dat water in gelijke mate duwt tegen alle lichamen er omheen, en als deze weggehaald zijn daalt het, als een deel van de bodem geopend wordt, even ver als zal gebeuren in vat c. Dus drukt het evenveel op de bodem. Tegengeworpen wordt: als het onderste deel van vat b en c tegelijk geopend wordt, zal het water in c meer dalen dan in b, aangezien er een natuurlijke snelheidsmaat is die overschreden zou moeten worden door het water dat in vat b is, om de ruimte te vullen die achtergelaten is door het onderste water. Waarop ik antwoord dat daaruit volgt dat bij beweging het water van vat b altijd minder snel daalt dan van c; maar gravitatie wordt niet aan de beweging ontleend, maar aan de neiging omlaag te gaan in het laatste ogenblik voor de beweging, waarbij geen rekening te houden is met snelheid.°) *) Simon Stevin, De Beghinselen des Waterwichts (Leiden 1586), p. 57. Descartes gaf een bewijs in het stuk dat hij aan Beeckman gaf, zie deel IV, 52. Cf. I, 305-6. [ °) IV, 52: "dat gravitatie de kracht is waarmee het oppervlak dat het dichtst onder het zware lichaam ligt, erdoor naar beneden gedrukt wordt".] |