Orgelconcerten te Breukelen
t/m 2022
|
De Protestantse Gemeente Breukelen beschikt over twee kerkgebouwen, de 'oude' Pieterskerk (15e eeuw en later) en de 'nieuwe' Pauluskerk (1909). In de Pieterskerk staat het fraaie Bätz-orgel (1787), het orgel in de Pauluskerk is in zijn laatste gedaante van De Koff (1870). In beide kerken worden orgelconcerten gegeven. 2022Johann Sebastian Bach, John Stanley, Alexandre-Pierre-François Boëly, Léon Boëllmann. Open Monumentendag, zaterdag 10 september, 16.00 h, Jan Pieter Karman, Pieterskerk
 - maandag 6 juni, 15.00 h: Jan Pieter Karman, Pauluskerk, Benefietconcert Oekraïne.
- zondag 1 mei, 15.00 h: Jan Pieter Karman, Pauluskerk, Bachconcert. Werken van J. S. Bach en C. Franck. - zondag 27 maart, 15.00 h: Jan Pieter Karman, Pauluskerk, orgelconcert (was gepland voor 1 januari). J. Stanley - Trumpet-Voluntary, J. S. Bach - Pastorale, 'In dir ist Freude', C. Franck - 3e Choral, L. Boëllmann - Suite Gothique. |
| Zie ook 'Pauluskerk' en 'Pieterkerk' en Vorige concerten. De Orgeldatabase beschrijft heel veel orgels.
Uit de orgelhistorie:Karel de Grote Vita & gesta Karoli Magni (1616), p. 49 en 159: DCCLVII. Constantinus Imperator Pipino regi multa misit munera, inter quae & organa 757 Keizer Constantijn stuurde veel geschenken aan koning Pepijn, waaronder ook een orgel DCCCXXVI. presbyter quidam de Venetia nomine Georgius, qui se organum posse facere asserebat 826: een geestelijke uit Venetië genaamd Georgius, die verzekerde dat hij een orgel kon maken Middeleeuwse teksten (Latijn) over het orgel in: 'Organum', ook 757 en 826 (Du Cange e.a., Glossarium mediae et infimae latinitatis, 1883-87)
|
bij: Psalm 149
 bij: 'Psalm 151' (zie ook Stuttgarter Psalter) | ||
Pusillus eram inter fratres meos et adolescentior in domo patris mei pascebam oves patris mei. Manus meae fecerunt organum et digiti mei aptaverunt psalterium. | Klein was ik onder mijn broers en opgroeiend in het huis van mijn vader weidde ik mijn vaders schapen. Mijn handen maakten een organum en mijn vingers stemden een psalterium. | |
Nog een derde afbeelding geeft A. Brom Jr. in: Het Boek, 3 (1914), p. 141: 'Afbeeldingen van orgels in het Utrechtsche psalterium'. Vergelijk: | ||
'Organum' volgens Isaac Vossius,
(De poematum cantu ..., Oxford 1673, p. 100)
2 cilinders met zuigers en klepjes (zoals fietspompen);
ertussen een koperen halve bol die kan stijgen,
onder water (beter luchtdicht);
lucht door middelste buis naar de lade, waarop de pijpen komen.
... eene, in der tijd, door den heer Limburg, in leven orgelmaker te Utrecht, gegeven verklaring, bij welke hij betuigde, onder het afbreken van een zeer oud orgel in de Nicolaikerk te Utrecht, het jaartal van deszelfs vervaardiging gevonden te hebben op het groot manuaal, zijnde 1120; hetwelk zoo onvolledig was van zamenstel, dat men er geene registers of schuiven, alleen twaalf reijen pijpen in vond, de grootste prestant waarvan was 12 voet (oude Rijnlandsche maat).In: J. Berman, Beschrijving van de St. Lievens Monsterkerk, te Zierikzee, Op de 7 october 1832, door brand ten eenemale verwoest (1834), p. 20. Zie ook: Tijdschrift Ver. Noord-Ned. Muziekgeschiedenis, deel II (1887), p. 196. En: W. H. Thijsse, Zeven eeuwen Nederlandse muziek (1949), p. 39. | |||
| De orgelmaker
is één van de kinderen van Mercurius
Tekst in: Deutsches Museum ..., I (Jena 1842), p. 251. | |||
|
Met wat puzzelen valt er heel wat te leren uit dit boekje (herdruk 1869, index op p. 82): H. 1, p. 82 (13): Das erst Capitel. Das man warnem wo das werck zü stellen sey ... H. 2, p. 84 (15): [von der mensur der pfeiffen] ... grossen wercken daran die grösst pfeiff. XX. XXIV. oder. XXX. schuh leng het ... nit woll underschiedlich zü hören was daruff gespilt wirt ... Auch die organisten nit so frey oder geweltig yr ubung daruff zuvolbringen ... p. 85 (16): ... zü einem zimlich kleinen werck wolt ich raten die vorig bezeichnet moss. XVI. theill [16 x 47/8 Zoll = 6,5 voet] ... ... so man das pedall zü hilff het daruff man zwo oder drey stim, dar zü ym manual fier, das sein miteinander Syben spiln mag ... H. 3, p. 88 (21): [die Werk den Organisten brüchlich zü machen] ... das das clavir des manuals xxiiij claves naturales, vier fa, vier la, das sein dry octaven, unnd ein tertz perfect, hab und nit zü weit, oder so breyt claves als die alten vor zeitten gemacht haben oder auch so eng und schmall wie dan in etlichen wercken funden werden, als solten kinder dar uff spiln ... p. 89: Unnd sollen die semitonien nit zü dün oder zü nieder sein ... p. 90 (23): In dem Pedall ... zwelff claves naturales sampt den semitonien dar zwischen ... p. 92 (26): ... die clavir des manuals und pedals sollen zimlicher höch uber einander sein, das der organist nit mit den knywen an das manual stoss. Nemlich so es zwey clavir sein ... p. 93 (28): ... die clavir als das manual und pedal recht uber einander zü ordinieren ... das der clavir eins nit zü vill uff die recht, oder die linck seyt gericht werdt, sonder gleich. ... Als ich dan vor zweintzig jaren in niederlandt an eim werck funden hab ... H. 4, p. 94 (29): Das fierd capitel sagt von den pfeiffen ... ... dann das bley leichtlich von feuchtigckeit rost empfacht fallen löcher darein. Item es ist weich und mürb, dess halben im ratten und meüss meer schaden thünt mit yren beissen und umbstossen, wan dem zyn [tin]. H. 5, p. 95 (31): Das funfft capitel ist von den Registern, vill register zü machen sein nit löblich ... viij. oder. ix. gut register ... p. 97 (34): Ich red mit herlaub es wirt vil versucht ytz das, dan ein anders. Es ist gut lernen in frembden kosten, do mann umb den lon nit sorg, und materialien genung hat. H. 6, p. 98 (36): Das sechst Capitell sagt von der mixtur ... H. 7, p. 99 (37): Das sybent capitel sagt, das ein iglicher chor in ym selbs lüter und gerad [rein und gleichmässig], auch die chör all gegen ein ander von unden an biss oben hinuss recht proporcionirt sein sollen ... H. 8, p. 100 (38): Das acht capitel ist von stymmen der orgell unnd zü welcher zeit es zü thün ... p. 101 (40): Dan kein werck der orgell ... des gleichen ander instrumenten musicalia ... die semitonien haben keins durch uss an allenn ortten recht in gezogen oder concordirt werden mag. ... ist ein werck gemacht worden das hett doppel semitonien ym manual und pedal ... es war aber vergeben und umb sunst, nit zü brüchen. ... fach an in ffaut jm manual sein quint ascendendo effaut, die mach man dar zü nitt hoch genug, oder gantz gerade in. sonder etwas in die niedere schweben. so vil das gehör leyden mag ... H. 9, p. 105 (47): Das neünd capitel sagt von der Laden ... H. 10, p. 108 (51): Das zehendt capitel Von dem windt ... p. 108 (52): ... zü eim werck, der gross, fornen ym zweitten capittel bestympt und bezeichnet. acht ich not fünff oder sechs belg, yeder neün oder zehen schuch lang, und bey drey schuchen breit ... p. 109 (52): ... das die belg sanfft geen nit schücken oder stossen das mann es allwege an den pfeiffen hör wan die belg uff oder nieder gen. p. 109 (53): ... sol man auch die belg schmirn vor die radten und meüss das die belg gantz und ungeletzt blieben, wie oder die schmir zü machen sei lass ich auch rüwen biss uff ein ander zeyt. p. 110 (54): ... und ist nit gut noch fürtreglich. als etlich meyn die werck zü sparn nit dar uff spiln, da mitt sie langwirig sein, sonder sie teglich uben ... p. 111 (56): ... das vil werck verderbt werden, ist kein wonder, wo man nit vor hin frag und rat hat eins geschickten geübten organisten ... Overzicht in het Engels, van David Rumsey (organist, organ consultant): important early 16th century treatise on organ building. In het Nederlands: Master thesis van Hugo Bakker, 2012. | |||
| Orgel als symbool Galileo Galilei, Istoria e dimostrazioni intorno alle macchie solari (1613), p. 28 (Over zonnevlekken) | ||
| ... voglio sperar che queste novità mi habbino mirabilmente à servire per accordar qualche canna di questo grand'organo discordato della nostra filosofia, nel qual mi par vedere molti organisti affaricarsi in vano per ridurlo al perfetto temperamento, e questo perche vanno lasciando, e mantenendo discordate tre, ò quattro delle canne principali, alle quali è impossibile cosa, che l'altre rispondino con perfetta armonia. | ... ik zou hopen dat deze nieuwigheid mij uitstekend van pas zou komen om enkele pijpen te stemmen van dit grote ontstemde orgel van onze filosofie, dat veel organisten mijns inziens tevergeefs pogen tot een perfecte stemming te brengen; en dit omdat ze te werk gaan met weglating, en ontstemd laten van drie of vier van de hoofdpijpen, zodat het voor de andere onmogelijk is met perfecte harmonie te antwoorden. | |
|
Vertaald naar het Engels in: E. Reeves & A. van Helden, On Sunspots (2010), p. 104. Het ging om de vraag of de Zon beweegt, of de Aarde. Iemand die ook dacht dat het antwoord van zonnevlekken kon komen was Willebrord Snellius, zie Reeves & van Helden, p. 316-318 en De maculis in sole animadversis (1612), p. 17.
| ||
|
Constantijn Huygens, Gebruyck of ongebruyck van 't orgel in de kercken, 1641 p. 44 ... voor soo verre mijn' geringhe kennisse streckt, het Orgel is in allen deelen het volmaeckste maecksel van all het ghene by menschen in 't uytspreken van Toonen te weghe is gebracht. Twaere licht om bewijsen, maer hier te lang, ende buyten den wegh. Van syne oudheid kan men oordeelen uyt de beschrijvingen diemen daer af, als van eenen doenmaels seer bekenden vond, tot inde Griecksche schrijvers vindt; die p. 45 doch alle spreken van wind door water inde Pijpen gedreven, machinis hydraulicis. Soo spreeckter 1 Hero Alexandrinus af, soo, naer hem, 2 Vitruvius ten tijde Augusti ... ... in Herone self is eenighe onderrichtinghe tot Orgel-pijpen, daer de wind, by hulpe van een' soorte van Molen-wiecken, in gedreven soude werden. Dit's buyten mijn pad: 1 Spirital. 75. [Ed. 1583 (p. 158), met onderstaande figuur; en p. 162: met windmolen.] 2 Lib. 10. c. 13. [Ital. ed. 1629, p. 465, met een andere figuur.] |
Waterorgel van Hero (Spiritalium liber, 1583)
|
p. 46 maer het kan strecken, om te bethoonen door hoe langhe eewen het Orgel in achtinghe is gebleven; dienvolgende watter in soo veel tijds tot syne voltoyinghe bygebracht moet wesen, als blijckt uyt syne tegenwoordighe gestaltenisse; welcke wel te gelooven is seer naer de volmaecktheid gekomen te zyn, dewijle, mijns wetens, niet sonderlings meer daer by en werdt gevoeght; emmers niet zedert het zeldsame Register vande Menschen-stemme [Vox humana], die by onse tijden daerin is gebracht, tot verwonderinghe ende voldoeninghe van vele, die 't stuck beter verstaen dan ick.
p. 114
p. 119 |
|
Dirck Rembrandtsz van Nierop, Wis-konstige Musyka (Amst. 1659 en 1680). Zie hier. Geluiden worden onderscheiden door de "snelheyt der bevingen",
3e deel: 'Om de Klauwiers te stellen [stemmen] op een Orgel ofte Klavecimbal.' Om de verhoudingen van consonanten voor ogen te stellen (2e deel):
|
|
Melchior Fokkens, Beschrijvinge der wijdt-vermaarde Koop-stadt Amstelredam, Amst. 1662, Oude Kerk. p. 192 Deze Kerk heeft een schoonen hoogen Tooren/ met drie tranzen of ommegangen/ met groote Klokken; in 't Jaar 1658 zijn alle de Klokken verandert/ verbetert/ en vergooten/ vier groote Klokken zijnder daar men mee luydt/ van welk de kleynste en grootste of hoogste en laaghste met een octaaf verschillen/ de twee middelste gaan op een quint en tartie tusschen beyden/ zoo dat deze vier Klokken/ 't zy al te zamen of 3 of 2 daar van teffens getrokken wordende/ altijdt een Musikale over-eenkomende of akkorderende geluydt maken/ dat tot noch toe deze kunst nergens is gevonden; een van deze zwaarste Klokken luydt des morgens als men de Poorten en Boomen opendt een vierendeel uurs; des avondts als menze sluyt een half uur/ ook luydt men een Klok van negen tot half tienen des avondts/ die men gemeenlijk noemtde Boeve-klok, maar dient voomamentlijk om de Burgerye te waarschouwen na de Wacht te gaan: De speel- en slach- p. 193 klocken in dese Tooren sijn 35. alle met behoorlijke halve toonen die de Musijk-kunst vereyscht; sy hanghen al te samen boven den tweeden trans of ommeganck/ vijf van de laaghste en zwaarste Bas-klokken/ hangen binnen aan de Solder-balken/ de andere hanghen van buyten in de Poorten tusschen de stijlen/ aan dikke ysere Latten/ yeder Klock heeft twee Hamers van buyten/ en een Klepel van binnen in de selve hanghende/ doch de twee Clocken die 't uur en half uur slaan/ hebben elck noch een Hamer/ die veel zwaarder is/ dan de andere; de manier van speelen deser Clocken is tweederley/ de eerste gheschiet met de Hamers/ de tweede met de Klepels/ de eerste is in Christenrijk genoegh bekent/ en wordt ghedaan door een groot breedt yser of Metalen Radt/ gemeenlijk een Ton/ of Speel-ton ghenaamt/ maar mocht beter naar sijn maacksel een Trommel gheheeten worden/ leggende in 't Uurwerk dat eenige Solders beneden dese Speel-klocken staat/ ingheslooten; in de ronde buyten-kant van dese Speel-ton sijn veel kleyne vierkante gaatkens/ daar in men van buyten ysere Nooten steeckt/ die van binnen vast gheschroeft worden; dese Nooten sijn van allerhande maat/ als heele/ halve/ vierendeelen/ achtendeelen en sestiendeelen/ dewelke al te samen in yeder van dese gaatkens passen; dicht voor de buyten-kant van dese Speel-ton daar de ysere Nooten in steken/ leggen 35 ysere klavieren/ even soo veel als'er Clokken zijn: wanneer nu het Uur/ half Uur of quartier slaan sal/ soo werdt dese Ton/ die anders stil staat/ p. 194 van 't Uurweck ontslooten/ en begint door kracht van sijn nederdalend ghewicht om te gaan/ dan raakken de Nooten op de eynden der klavieren/ de selve beweeghende/ tot dat sy voorby zijn; aan dese klavieren sijn koper- of yser-draden/ door schroeven/ om die Iangher of korter te maken/ vast geschroeft/ welkers andere eynden aan de staarten der hamers/ die op de klokken hangen/ vast gehecht zijn: de ysere klavieren/ door de Nooten op de omgaande Speelton dan beweeght wordende/ soo worden de Hamers door dese draden opghelicht en weder op de Klokken nederdalende/ doen de selve klinkken: en op dat de hamers niet op de klokken souden blijven legghen/ en alsoo het gheluyt onklaar en dof maakken/ of op de kloek stuytende/ op en neer vallende/ twee of drie slagen slaan/ soo is onder elkke hamer een ysere veer die de selve van de klokken aflicht/ en evenwel soo veel toe-geeft/ dat de hamer opgetrokken wordende/ de klok na behooren raackt/ maar voor die reys daar niet weer op kan vallen/ ten sy hy weer opghetrokken wordt: aldus draayt desen Speel-trommel alle Uur eens rondtom/ spelende ghemeenlijck voor 't slaan der heele Uuren de wijse van een Psalm/ eerst enkkel/ ghebrookken/ verdubbelt/ somtijdts met vier of vyf akkorderende toonen ghelijck/ oock wel dat de Bas-klokken de rechte wijs houden/ en de Superius-klokken daar boven uyt kolloreren en fugeeren; voor 't slaan der halve Uuren speelt men ook wel Psalmen of Lof-sangen/ maar duurt omtrent half soo lang als de heele Uuren; p. 195 de quartieren speelen sonder slach/ en hebben slechts een versken van een regel/ omtrent maar 5 of 6 maten langh; op sommige tijden speelt men oock wel May-liedtjes of ander vermaacklijkke deuntjes/ na dat het de Meester in de sin komt/ want gemeenlijk worden de wijsen 6 of 8 maal of meer Jaarlijks verandert. Het Uurwerck op dese Tooren ... ... De tweede manier van spelen deser Klokken/ p. 196 gheschiet met de Clepels/ die van binnen in de Clocken hangen/ en heeft gantsch geen ghemeenschap met het Uurwerck/ maar wordt ghedaan door handen en voeten van den Meester; dit spelen noemt men Beyeren/ en is tot noch toe/ op weynigh plaatsen bekent. De Clepels hangen van binnen om hoog in 't midden der Clokken/ aan 't een eynde vast na de ghemeene manier/ maar 't onderste eynde van de selve wordt door seeckere draden/ dicht by de onderste binnen-randt der Clocken/ aan een zijde der selver schuyns hanghende ghehouden; de voomoemde draden loopen door middel van draeyende yserkens recht naer beneden/ (doch niet soo leegh als 't Uurwerck staat/) binnen een kamerken dat afgheslooten is/ aldaar sijn sy vast ghehecht aan ronde houte klavieren/ van vooren het fatsoen van een Trommel-stok hebbende/ de halve toonen leggen tusschen de heele toonen in/ doch sijn korter/ en steecken soo verre niet uyt als de heele/ op de manier van een Clavier-cymbel/ maar de klavieren sijn vry wat verder van malkander/ want dit werck is te zwaar om met de vingers beweeght te worden/ maar moet met de gantsche handt geschieden/ soo dat dit wel een handt klavier/ en dat van een Orgel of Clavier-cymbel een vinger-klavier mach ghenoemt worden. De zwaarste Bas-klokken worden door een pedaal/ of voet-klavier getreden/ gelijk men in de Orgels gebruykt/ aldus konnen vier toonen of Clocken te gelijk gehoort worden; den Meester dan dese klavieren met handen en voeten naar sijn believen neder-druckende/ doet de p. 197 klepels teghen de binnen randen der Clokken aan slaan/ en speelt alsoo het geene dat hem belieft/ welcke klepels/ soo haast als hy de handen of voeten weder los laat of op treckt/ van selfs van de Clokken af sacken. Hier staat te letten op dit onderscheyt; dat yemandt/ speelende op een Claviercymbel of Orgel/ soo langh hy een toon wil doen klincken/ houdt met sijn vinger/ duym/ of voet/ des selfs klavier neder/ en soo langh hy die nederhoudt klinckt de selve toon op een Claviercymbel na/ en op een Orgel klinckt sy even hardt/ soo langh die Clavier neder ghehouden wordt; maar met dit klocke-spel is het in tegendeel/ want 't zy dat men een toon langh of kort/ een heele zangh maat of een sestiendedeel van de selve wil houden/ soo moet de handt of voet/ soo haast hy 't Clavier neder gedruckt/ en de klepel heeft doen aanslaan/ straks weder los/ anders soude het met het neder-houden van het Clavier/ de klepel aan de Clok blijven hangen/ en alsoo een seer doffigh en onhelder geluyt maken. Staat oock te letten/ dat dese klocken/ lieffelijcker en suyverder klincken/ als men een weynigh daar af is/ dan dicht daar onder; de reden is dese/ dat men de klanck der klocken niet stoppen kan/ want een klock van sijn hamer of klepel gheslaghen/ klinckt en behoudt noch een tijdt langh in sijn eygen toon/ door sijn dreun of naklanck/ als daar dan kort op volgt den klank van een ander klock/ dat een secunde of tweede toon van de eerste/ een ander toon/ die met de eerste discorderende is/ soo klinckt den dreun of naklanck van d'eerste/ in de klanck van dese vol- p. 198 gende/ dat als dan soo valschen geluyt maackt/ dat'er de Liefhebbers en kenners der Sangh- en Speel-konst/ (als sy op den Tooren/ dicht onder de klokken staan) pijn van in 't hooft krijgen. Doch ghelijck gheseydt is/ de lucht en windt breekt dit valsch gedreun soodanigh/ dat men op de straten en in de huysen/ dese onsuyverheydt niet/ maar alleenigh de accorderende voor-klanken is hoorende. Den Meester die alle de klokken in dese Stadt en oock in verscheyde andere nabuurighe Steden ghegoten en toe-gestelt heeft/ ghenaamt Monsieur Hemoni, is hier komen woonen/ alwaar d'Ed: Heeren hem een plaats hebben vergunt en laten bouwen/ tot dese Klok-gietery bequaam/ staande an 't zuyd-eynde van de Keysers-gracht; hy is d'eerste die de klokken soo net op haar behoorlijke toon kan brenghen/ dat'er niets aan hapert/ daar de voorighe Meesters een klok wel 3 of 4 maal mosten vergieten/ die dan noch evenwel niet heel correct was. Maar dese Meester heeft een vondt ghevonden die seker gaat/ want al de klokken die hy giet/ is versekert dat hooger van toon sijn als hy begeert/ en om de toon lager te maken/ soo keert hy de klok het onderste boven/ stellende die vast in seecker werk-tuygh/ daar hy die door vijf of ses Mannen doet omdrayen/ en van binnen met scherpe staale Beytels weet uyt te drayen/ tot dat de klok sijn behoorlijke toon heeft/ en dit moet in een plaats sijn daar geen gheraas is/ ja men magh ook niet spreken als men hier by staat/ gelijk wy self gesien hebben; en dit stellen van de toon der klokken gaat vast; p. 199 hy doet dit soo net/ als yemant op een Veel/ Cyter of Bas de snaren stelt. Dese Meester maackt oock langhwerp vierkante staafkens van Metaal/ of klock-spijs; heel net weet hy ook die op heel en halve toonen te brenghen/ en dese staafkens kan men brenghen 't sy op Bruyloften of andere geselschappen in een kamer waar men begeert/ sy worden nevens elkander geleydt ghelijck de klavieren van een Klaver-cymbaal/ daar men met twee houte stockskens hier toe ghemaackt/ kan op speelen/ en maken sulk een soet en helder gheluyt oft kleyne klockskens waren/ dat vermaacklijck is om aan te hooren/ en dese kunst is nieuw/ en van niemant als van dese Monsieur Hemony, voor desen ghevonden: maar wegens de naklank/ is ook beter van verre als naby gehoort/ gelijk wy van de klokken hebben geseydt. Wy hebben van dese klokken wat wijtloopigh gesproken/ alsooder geen Stadt is die soo veel van kunstighe klokken is voorsien als Amsterdam; oock om dat dese nieuw ghevonden kunst hier tegenwoordigh wordt uytghevonden en in 't werek ghestelt/ dat men op geen ander plaatsen meer siet ...
Wikipedia: Beiaard. |
|
Christiaan Huygens verdeelde het octaaf in 31 gelijke intervallen. Zie hier (tekening: 1681 of eerder). |
Er staat een 31-toonsorgel in het Muziekgebouw aan het IJ.
|
Salomon van Til, Digt- Sang- en Speel-Konst, 1692 P. 56: Speel-konst met Blaas-tuyg. §. 2. Het Blaas-tuyg ... verstrekt voor een konstig uytbeeltsel van de mensche-keel, die sy ten aldernaasten na bootst: haar maaksel is gegront op die aanmerking, dat een geperste lugt, gedwongen om door enge buysen, of wegen te loopen, bequaam is om geluyd te slaan; 't geen elk mensch dagelijks in sijn eygen adem-pijp kan ontwaar werden; waar in de uytgaande lugt sprekende wert, by aldien deselve door dwang-spieren slegts benootsaakt wert een enge weg door te streven. By wat gelegentheyt de eerste vinder van Pijp of Fluyt op die aanmerking gevallen is, wert meer gegist, als geweten. ... §. 3. De Grieken en Romeynen hebben, om dat de eerste Vinder van 't Blaas-tuyg by haar 't soek was, hun na boven begeven, en na hun gewoonte, daar haar de Historie beswijkt, sig tot beuselen en verdigten verledigt. Dese dan schrijven de uytvinding van dit Speel-tuyg aan hun Afgodinne Minerva toe ... §. 4. Beter berigt geeft ons, (die 't geluk hebben van Christenen te zijn) de Heylige Schrift; uyt welke blijken kan, dat het Pijp-werk al voor de Sond-vloed uytgevonden is, terwijl Moses Jubal Lamechs Soon de Vader noemt van alle die Orgelen behandelen. Gen. 4: 21. 't Grondwoord .. van onse geleerde Taalsmannen door Orgelen vertaalt, betekent uyt sijn geboorte een aantreckelijk Speel-tuyg; 't geen soo veel vermogens door sijn lieffelijkheydt heeft, dat hun hoorders seer ligtelijk daar op verslingert werden. En dewyl aan dit Speel-tuyg tot onderscheyding van Harp en Trommel een stemme toegeschreven wert ... Soo meenen wy gronds genoeg te hebben, om te oordeelen, dat wy op 't Pijp-werk gewesen worden. ... §. 5. 't Geen in alle eerst gevonden konsten stant grijpt, is, dat haar beginselen in den eersten aanvang eenvoudig zijn, maar met de tijd seer beschaaft werden ... §. 6. De Groote Pijpen, 't zy kromme of rechte ... Bazuynen ... Trompetten ... Hoornen ...
§. 7. De kleyne slag van Pijpen (voor de Musicanten en hare melodie verordent) waren in ruymte en lengte verschillende, na dat men fijnder of grover stem begeerde. Die van gelijke ruymte, maar ongelijke lengte, verschilden alleen in toonen. Daar uyt wiert de Herders Fluyt geboren ... ... dit juiste seven-tal der Pijpen beantwoorde de seven stemtrappen in de Sang-konst ... Dese vond wert aan Pan een gewaande Bos-god en patroon der Herderen toegeeygent. ... §. 8. Uyt sulke pijpen bestaat ook de Wind-orgel, behalven dat sy uyt welgeklopt loot, of ander metaal, op vereyschte maat van dunte, lengte en wijdte, boven een welgeslooten wind-vang geplaatst (die by de konstenaars het secreet genaamt werd) de wind uyt een blaas-balk ontfangen, en onder door het behulp van klawieren soodanig op hun beurt geopent werden, dat elk sijn geluyt na eysch der sang-wetten uytgeeft, om een aangename melodie te verschaffen. Aangaande desselfs oudheyd soo is bekent, dat Cassiodorus een schrijver van de seste Eeuw, haar gestalte, gelijkvormig met de hedensdaagsche regt getroffen heeft, als hy aan 't Orgel boven een menigte van pijpen, ook blaas-balken toeschrijft, die overvloedig wind daar in drijven, en houtene tongen of klappen, dewelke door de vingeren nedergedrukt werden. ... [ Hij geeft een citaat uit: 'ad Psalmum CL', zonder verdere bronvermelding. Zie: Opera omnia (1679) 1, p. 501-2, en een manuscript uit de 9e eeuw: Bildnr. 570 (halverwege 2e kolom). Moderne vertaling in: G.J.M. Bartelink, 'Het pneumatisch orgel in teksten uit de late oudheid', in Hermeneus, 45-2 (1973), p. 123.] |
Inwijding Bätz-orgel in BreukelenBoekzaal der Geleerde Waereld, juni 1787, p. 677.BREUKELEN den 28 May [1787]. Heden, zynde den tweeden der Pinxterdagen, wierden onze ooren aangenaam gestreeld ... De mildaadige hand van eenen voorbeeldigen Gods- en menschenvriend ... hadt ons schoone Kerkgebouw, op zich zelven reeds niet onaanzienlyk, een uitmuntend sieraad toegebracht, door het zelve met een voortreffelyk Orgel te verëeren, 't geen door de kundige hand van den beroemden Orgel- en Clavecymbaalmaker GIDEON THOMAS BATZ, woonende op de Beschuitmarkt te Utrecht, vervaardigd, en in dezervoege saamgesteld is, dat men daarin vindt: |
| Voor 1. | Praestant 8 voet, in de Discant dub. | |
| 2. | Bourdon 16 voet, hele Pypen. | |
| 3. | Cornet 5 Sterk Disct. | |
| 4. | Holpyp 8 voet. | |
| 5. | Sexquialter 4 Sterk Disct. | |
| 6. | Quintadeên 8 voet Bass. | |
| 7. | Octaaf 4 voet. | |
| 8. | Quint 3 voet gehalveerd. | |
| 9. | Fluit 4 voet gehalveerd. | |
| 10. | Octaaf 2 voet gehalveerd. | |
| 11. | Mixtuur 4, 5, 6 en 8 Sterk gehalveerd. | |
| 12. | Trompet 8 voet gehalveerd. | |
| Tramblandt. | ||
|
Dit Kunststuk boven den Predikstoel geplaatst, daar het geene wydsche pracht, maar overeenkomstig de Plaats, die het beslaat, eene eenvoudige deftigheid vertoont, werdt deezen morgen statelyk ingewyd ... ... Trouwens, de welervaarene hand van den vermaarden MUNNIKHUIZEN, Organist in de Luthersche Nieuwe Kerk te Amsterdam, behandelde het Klavier. En dit is genoeg om te gelooven, dat men hier de verheevenste klanken hoorde, die men van het welgemaakste Orgel verwachten kan.
Zie Kerk & Orgel, 'Hervormde Dorps- of Pieterskerk'. |
Vorige concerten in Breukelen | ||
| 1 jan. 2004 | Nieuwjaarsconcert | Jan Pieter Karman Bespreking |
| 14 febr. 2004 | Valentijnsconcert | Sonja Roskamp en J. P. Karman |
| 1 jan. 2005 | Nieuwjaarsconcert | Jan Pieter Karman Bespreking |
| 12 mei 2005 | Orgelconcert | Jan Pieter Karman Bespreking |
| 21 nov. 2005 | Caecilia-concert | Sonja Roskamp en J. P. Karman |
| 1 jan. 2006 | Nieuwjaarsconcert | Jan Pieter Karman Bespreking |
| 14 febr. 2006 | Valentijnsconcert | Sonja Roskamp en Wouter van Belle Bespr. |
| 1 jan. 2007 | Nieuwjaarsconcert | Jan Pieter Karman Bespreking |
| 2007 | 8 orgelconcerten | Jan Pieter Karman |
| 2008 | 10 orgelconcerten | Jan Pieter Karman |
| 2009 | 11 concerten | J. P. Karman, Marieke de Bruijn Peter Verhoogt, Patricia de Bruijn, Sanne Trip Johan Erné |
| 2010 | 9 concerten | J. P. Karman, Marieke de Bruijn |
| 2011 | 9 orgelconcerten | J. P. Karman |
| 2012 | 14 concerten | J. P. Karman, Marieke de Bruijn |
| zomer 2012 | Marktconcerten | |
| 2013 | 14 concerten | J. P. Karman, Marieke de Bruijn |
| zomer 2013 | Marktconcerten | |
| 2014 | 14 concerten | J. P. Karman, Marieke de Bruijn |
| zomer 2014 | Marktconcerten | |
| 2015 | 2 concerten | J. P. Karman, J. Erné |
| zomer 2015 | Marktconcerten | |
| 2016 | 6 concerten | Jan Pieter Karman |
| zomer 2016 | Marktconcerten | |
| 2017 | 3 concerten | Jan Pieter Karman |
| zomer 2017 | Marktconcerten | |
2018 |
|
Marktconcerten: elke vrijdag in juli en augustus, 12.45 - ca. 13.15 uur. 5 mei - Bevrijdingsconcert, laatste concert t.b.v. de restauratie van het Bätz-orgel, met orgelwerken van Mozart en Mendelssohn.
1 januari - Nieuwjaarsconcert in de historische Pieterskerk, en dus op het fraai-klinkende Bätz-orgel. Jan Pieter Karman speelt dan feestelijk en geliefd werk, niet alleen van Bach en Handel, maar ook van Dandrieu, Pachelbel, Walther, Wesley en Stanley. |
|
Sinds 2000 is Jan Pieter Karman als organist verbonden aan de Protestantse Gemeente te Breukelen, voor diensten in de Pieterskerk. Zijn orgelstudie heeft hij gedaan aan de conservatoria van Arnhem (diploma's docerend musicus orgel en kerkmuziek), Den Haag (aantekening improvisatie) en Amsterdam (diploma uitvoerend musicus orgel). Daarna de muziekstudies afgerond met het doctoraal muziekwetenschap in Utrecht (1995). Hij was finalist bij diverse interpretatie- en improvisatieconcoursen (met als laatste Haarlem in 1996). Hij geeft al vele jaren regelmatig orgelconcerten in de beide kerken van de PGB, op het De Koff-orgel van de Pauluskerk en het Bätz-orgel van de Pieterskerk. 2019Marktconcerten: elke vrijdag in juli en augustus, op het gerestaureerde Bätz-orgel in de Pieterskerk.
- Zondag 6 oktober 2019, Pauluskerk, Straatweg 37 (Bach-concert).
- 1 januari, Nieuwjaarsconcert door Jan Pieter Karman in de Pauluskerk. 2020
zondag 4 oktober, 15 h, Jan Pieter Karman, Pauluskerk: werken van J.S. Bach,
Monumentendag, 12 september, 16 h:
Marktconcerten:
Jan Pieter Karman: 2021orgelwerken in 'd' (dorisch / klein / groot), van Pachelbel, Sweelinck, Zipoli, Böhm, Stanley, J.S. Bach, Mendelssohn, Reger - zondag 8 augustus, 13.30 h: idem, Bachconcert. Toccata, Adagio en Fuga in C; drie koraalbewerkingen; Concerto in C; Preludium, Largo en Fuga in C. Marktconcerten: - 9 vrijdagen in juli, augustus, september; Pieterskerk. Zie: Vrienden van de Pieterskerk. zondag 2 mei, 15 h, Jan Pieter Karman, Pauluskerk: muziek van na 1800, o.a. César Franck en Max Reger.
vrijdag 1 januari, 15 h, Jan Pieter Karman, Pauluskerk: nieuwjaarsconcert, |
Home | Orgelconcerten | 2019 | Marktconcerten